Zagađenje vazduha povezano je sa oko sedam miliona prevremenih smrtnih slučajeva godišnje širom sveta. Kada razmišljamo o zagađenju u urbanim sredinama, izduvni gasovi dizel motora su često označeni kao glavni krivac, što potvrđuju i prethodna istraživanja. Međutim, najnovija studija Univerziteta u Sautemptonu otkriva da prašina sa kočnica može biti još štetnija za pluća nego čestice iz dizel izduvnih gasova.
Prašina sa kočnica – nevidljivi zagađivač
Pored izduvnih gasova, vozila generišu i "neizduvne emisije", koje uključuju habanje puta, guma i kočnica. Ove emisije sada predstavljaju glavni izvor zagađenja od drumskog saobraćaja u mnogim evropskim zemljama, čak i veći od izduvnih gasova. Među njima, prašina sa kočnica je jedan od vodećih zagađivača, ali za sada ne postoji regulativa koja bi je ograničila.
Istraživači su u laboratoriji simulirali ćelije ljudskih pluća i izložili ih kako prašini sa kočnica, tako i česticama dizel izduvnih gasova. Rezultati su pokazali da su čestice prašine sa kočnica značajno štetnije po plućne ćelije, pri čemu su povezane sa bolestima kao što su rak pluća i astma. Zanimljivo je da je uklanjanje bakarnih čestica iz prašine smanjilo njenu štetnost.
Regulativa ne prati nova saznanja
Trenutni propisi u Velikoj Britaniji i mnogim drugim zemljama fokusiraju se isključivo na izduvne gasove, dok neizduvne emisije ostaju neregulisane. Ovo istraživanje ukazuje na hitnu potrebu za novim zakonima koji bi kontrolisali emisije prašine sa kočnica. Jedan od mogućih načina za smanjenje ovog problema mogao bi biti razvoj novih materijala za kočione pločice.
Od azbesta do novih problema
Nekada su kočione pločice sadržavale azbestna vlakna kako bi izdržale visoke temperature. Međutim, azbest je zabranjen 1999. godine u Velikoj Britaniji zbog povezanosti sa teškim plućnim bolestima. Kao zamena, automobilska industrija je razvila neazbestne organske (NAO) kočione pločice, koje su danas najčešće u upotrebi.
Ironično, istraživanje je pokazalo da je prašina sa NAO pločica toksičnija za plućne ćelije nego ne samo prašina sa drugih tipova pločica, već čak i čestice dizel izduvnih gasova. Među bolestima koje su povezane sa izloženošću ovim česticama su rak pluća, fibroza pluća, astma i hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP).
Analizom sadržaja metala u različitim tipovima prašine, istraživači su identifikovali bakar kao ključni problem u NAO kočionim pločicama. Utvrđeno je da se bakar može apsorbovati u plućne ćelije, a kada je prašina tretirana hemijskim sredstvima za neutralizaciju bakra, njena štetnost je značajno smanjena.
Skoro 50% ukupnog bakra u vazduhu dolazi od habanja kočnica i guma. Prethodna istraživanja su pokazala da visoke koncentracije bakra mogu oštetiti plućnu funkciju i povećati rizik od smrti.
Električni automobili nisu savršeno rešenje
Iako električna vozila (EV) eliminišu izduvne gasove, ona ne rešavaju problem neizduvnih emisija. Zapravo, zbog veće mase električnih vozila, mogu proizvesti više prašine sa kočnica i guma u odnosu na benzinske i dizel automobile.
Neka električna vozila koriste regenerativno kočenje, gde motor usporava vozilo i smanjuje upotrebu kočionih pločica, ali i dalje imaju klasične kočione sisteme koji proizvode prašinu.
Evropski standardi Euro 7, koji stupaju na snagu u novembru 2026. godine, po prvi put će ograničiti emisije prašine sa kočnica. Očekuje se da će ova regulativa podstaći razvoj novih materijala za kočnice i mehanizama za hvatanje prašine, ali i povećati pažnju na pametno planiranje saobraćaja kako bi se smanjilo naglo kočenje.
Kako smanjiti zagađenje?
Nova formulacija kočionih pločica mogla bi smanjiti ukupne emisije prašine ili eliminisati toksične komponente, slično kao što je ranije učinjeno sa azbestom. Kalifornija i Vašington već su doneli zakone za smanjenje sadržaja bakra u kočionim pločicama, ali iz razloga zaštite vodenih ekosistema, a ne zbog uticaja na zdravlje ljudi.
Neizduvne emisije čine oko 60% ukupnog zagađenja iz drumskog saobraćaja u Velikoj Britaniji. Ne postoji siguran nivo izloženosti ovim česticama, pa bi regulatori morali da ih tretiraju sa istom ozbiljnošću kao i izduvne gasove.
Kako prelazimo na električna vozila, nauka i zakoni moraju podjednako pažljivo razmatrati prašinu sa kočnica i guma, kao i emisije izduvnih gasova. Samo tako možemo obezbediti zdraviji vazduh za buduće generacije.
(Automobili)